Please scroll down for the Vietnamese
version, which is below the English translation.
For around one week every month,
Mr. Y. (who asked to be unidentified) drives his bike to the Quan Doi
(Military) Printing House No 2, where he spends the whole days checking the
printing proofs of some articles for magazines from the Hanoi-based editorial
office.
Very often does he use his pen to
encircle the English words placed here and there in the articles. “Here, “golfer, this should be written in
Vietnamese as “tay gon”, “gon thu”. Here, superstar should be replaced by “sieu sao”. Also this “computer”,
why not translate it as “may vi tinh”?”
“A great many young journalists
now are fond of using British or American English in their works, despite the
fact that such words have their equivalent in Vietnamese. In many cases foreign
words are used together with Vietnamse, making up phrases like “fan ham mo” (supporting fans), or “nap ca-po”,” said Y. “Journalists in Saigon before 1975, as I remember, never wrote such
impure Vietnamese, and even if they did, the editors would correct the mistakes
immediately.”
Y. lived his whole youth in
Saigon (now Ho Chi Minh City ).
He graduated the Saigon Faculty of letters, majoring in English. During his
study at college, he also worked as reporter for a daily newspaper, then he
moved to write for a literary magazine. Now he is editor and proof-reader for
some consumers’ magazines based in Hanoi .
“Old Saigon ’s
newspapers used a myriad of words which may sound so obsolete to readers
nowadays. “Xe nha binh” (military automobiles), “tu that”, “tu gia” (private
house), for instance. But the language was pure Vietnamese rather than being an
amalgam of Vietnamese and foreign languages as it is now. There were not many
commercials which sometimes included even an advertisement for tetter cures; so
funny it was,” said Mr. Y. He believed that language is just one among
countless different points between old Saigon ’s
newspapers and present-day media. But, after all, journalism is always the same
– with joys, sorrows, youth enthusiasm, and tears.
A live language turns into a dead one
T.T.T., a journalist in former Saigon , now writes for some Vietnamese language
newspapers abroad. She once expressed her anxiety that an old style of
Vietnamese which was used on Saigonese media and publications may evaporate
someday. A great many words have now fallen into oblivion, or are very seldom
used, such as “so gia dinh” (family records), “bang khoan nha” (accommodation
contract), “ga nghia” (commonlaw marriage), “giao hoc” (pedagogics), etc. After
the war, the Saigonese vocabulary, in its turn, is supplemented with many new
words from the North: “ho khau” (household register), “de xuat” (official
proposal), “quyet sach” (policy-decision), “boi duong” (training), “kiem thao”
(check and self-critism), etc. Since the country adopted its open policy,
followed by the advent of the Internet in Vietnam , modern languages have
increasingly booming. New words keep appearing at a dizzy speed in all academic
fields as well as in daily life.
Nostalgists may regret a
Vietnamese of the past which is now turning into an archaic or dead language.
However, such is language – which keeps moving and changing in pace with life –
and it is evident that old things die with the introduction of new things. The
Vietnamese that old Saigon ’s newspapers used
once now is somewhat found on oversea media, especially in writings by old
people. Young Vietnamese audience today may break into laughter on reading such
expressions as “The Nuu Uoc Times (New
York Times) today has the pleasure to report that…”
Correspondents and reporters
Apart from idiosyncracy, former Saigon ’s newspapers are different to modern newspapers in
many ways. For example, they differed in how a newspaper was managed. In
addtion to official reporters, every daily newspaper hired the so-called
“correspondents.” These were also reporters, but they specialized in reporting
stuff news. Everyday they would drive their bicycles (or, more luxuriously,
their “vélo-solex” or mobylette) around the city, collecting trivial pieces of
news like “a car hitting a dog, a dog biting a car” before selling them to a
variety of newspapers.
Reporters of all times seem to be
the same. After every assignment they would indulge themselves by hanging
around, chatting, and drinking in the pubs. Mr. Y. recollected the past, “If
you worked for a wealthy newspaper, you had a lot of money; if you worked for a
poor one, you did not have much money. Many reporters that worked for well-off
newspapers lived such a debauched life as kings: they would go to night clubs,
casinos, some even used drugs. But that’s the very reason why no news reporter
was moneyed; only editors were.”
As a matter of fact, those
wartime days were dangerous, so there were plenty of “salon” newspapers, i.e. those
who would rather stay at home to write than go to the scene. Therefore ardent
young reporters who did not flinch from going to war zones were overindulged by
the editor. Mr. Y. himself often went to battlefields around Saigon, even to
the Centre of Vietnam, which was then considered to be the most dangerous area,
including “Nam, Ngai, Binh, Phu” (abbreviated from “Quang Nam, Quang Ngai, Binh
Dinh, Phu Yen Provinces), to report on the agonizing life of peasants in times
of chaos. “I was young then, so I was fervent and fond of travelling. It was
really dangerous to be a war reporter under fatal bombardments. While Western
journalists that I knew were insured very high against risks, local reporters
never received any insurance.”
That may account for the fact
that old Saigon media did not have
world-famous war reporters like those working for AP, UPI, or Time. AP’s Nick Ut, who was widely known
for the photo snapping a girl child running from napalm-bombings, was a very
rare exception in photo journalism.
The multi-facet Saigon ’s media
At the other end, there were
vigorously anti-communist newspapers. Also there were middle way/neutralist
newspapers, “the third party” or “the third path”, just calling for peace and
reconciliation and never openly going against the government despite the
antipathy against them. One of the best-selling newspapers was Chu Tu’s Sống (To Live), notorious for its opposition
agaisnt communism. Large circulation, however, did not guarantee that a
newspaper was of high quality.
There were of course tabloids
which specialised in reporting incidents like “a car hitting a dog”, “murder”,
“love” (tinh in Vietnamese), “money” (tien), “imprisonment” (tu toi), etc.,
called “4T newspapers”. And it is unacceptable to go unnoticed of a
“speciality” of newspapers those days: a daily newspaper must offer feuilletons
(a French word meaning serial fictions which are published on media and may
later be brought to books).
A feuilleton can be either
dramatic, complicated and apathetic stories appealing to small businesses who
want to kill their time, or wuxia (martial arts and chivalry) fictions. Among
Vietnamese writers of those days, there were professionals in feuilletons such
as Duong Ha, Nghiem Le Quan, Tung Long… Mr. Le Thanh Thai, a writer on
legend-based feuilletons, said, “Writing feuilleton, in fact, is very difficult
because you have to make it attractive to readers right from the start as well
as maintain it everyday. Some authors even wrote 5 feuilletons for 5 different
newspapers at the same time, thus went confused when they conjured up a
character they had let die months before. Son Nam (a famous writer in the South
of Vietnam) also wrote feuilletons, to which he added many stories about
southern customs and traditions that were so popular with audience.”
But the best-selling author must
be a foreign one: Jin Yong [a Chinese writer of martialart romaces based in
Hongkong]. Almost all Saigon daily newspapers
then competed in buying, translating and publishing Jin Yong’s fictions. The
earlier they did, the better they sold, said Le Thanh Thai. The Political Commentary
feature, for example, sold well not because of any interesting socio-political
news story, but because it was often the first to publish Jin Yong’s fictions
everyday.
And the disappoinments
Prior to 1975, almost no city in
the south of Vietnam
had its own newspaper (local newspaper). The majority was located in Saigon , whose population was less than five million. But
the number of newspaper was tremendously high and, as Mr. Y. said, newspapers
were often “owned by political parties or “god fathers” who just focused on
their own interests rather than working for the sake of people.”
As there were many political
parties competing for influence, newspapers got carried away in the process. In
one case, the press spent lots of words in praise of a mayor who was member of
a political party. The next day newspapers owned by an adverse party would
reveal that he embezzled even relief money for the poor, and he may face death
sentence if he was taken to court under Saigon ’s
laws. All the reporters were shocked. “I was disappointed,” Mr. Y. sighed, “In
the end, journalists ended up being henchmen of different parties and persons.”
Given the stagnant economy which
was totally dependent on the US ,
Saigon media almost never gave attention to
the area of economics and policies. It just focused on politics, social events,
culture, arts, and entertainment. The closer the regime got to its end, the
more disintegrated and demoralized the press got, failing to reflect or to
advocate any common goal of the society.
They succeeded, however, in
recording a significant period in the history of one half of the country.
Many of the acerbic writers of
the past have passed away: Le Ngo Chau, Ngo Cong Duc, Ly Quy Chung (Chanh
Trinh), etc. Some chose to leave Vietnam , practicing journalism
abroad, with fewer of them going in for the tiring and hopeless
“anti-communist” course. The one-time feuilleton writer, Mr. Le Thanh Thai,
held on to his pen, but ages have weekend his creative labour.
On his part, Mr. Y. has retired
from journalism long ago. He spends most of the time on bonsai and pleasure
fish, besides earning his living with the job of a proof-reader. “I find peace
in bonsai and fish,” said he.
Then he took up the red-ink pen,
quietly marking errors on the proofs scattered in front. He knew he would have
to try to finish all the work within the morning before the magazines get
printed and come out the next day.
* * *
CHUYỆN LÀM BÁO Ở SÀI
GÒN TRƯỚC 1975
Mỗi tháng khoảng một tuần, ông Y. chạy xe máy tới nhà in
Quân Đội 2 và ngồi đó cả ngày để kiểm tra, soát lỗi bản bông của mấy tờ tạp chí
do tòa soạn ngoài Hà Nội gửi vào in.
Rất thường xuyên, ông dùng bút khoanh tròn những từ tiếng
Anh xen lẫn trong bài, chi chít như xôi đỗ. Từ "golfer" này phải thay
bằng "tay gôn", "gôn thủ" mới là tiếng Việt. Từ "super
star" này thay bằng "siêu sao". Từ "computer" này nữa,
sao không viết là "máy vi tính"?
"Nhiều nhà báo trẻ bây giờ sính dùng tiếng Anh, tiếng
Mỹ trong bài quá, mặc dù nhiều từ có tiếng Việt tương ứng. Có khi lại dùng từ
nước ngoài kèm theo tiếng Việt, kiểu như: fan hâm mộ, nắp ca-pô…” - ông Y. nói.
"Tôi nhớ báo chí Sài Gòn thời trước 75 không ai viết tiếng Việt theo kiểu
"ba rọi" như vậy, mà phóng viên có lỡ viết thì biên tập viên cũng sẽ
sửa ngay".
Ông Y. sống cả tuổi trẻ của mình ở Sài Gòn cũ. Ông học Đại
học Văn khoa Sài Gòn, ban Anh văn, vừa học vừa đi viết nhật báo rồi chuyển qua
làm cho một tạp chí văn nghệ. Còn bây giờ, ông làm biên tập viên
"kiêm" sửa morat cho mấy tờ tạp chí tiêu dùng của một tòa soạn ngoài
Hà Nội.
“Báo chí Sài Gòn cũ có nhiều từ mà độc giả ngày nay đọc thì
thấy rất cổ, "xe nhà binh", "tư thất", "tư
gia"... Nhưng ngôn ngữ hồi đó thuần Việt chứ không lẫn tiếng nước ngoài
nhiều như bây giờ. Còn quảng cáo thì không nhiều, có cả quảng cáo thuốc chữa
lang ben, tức cười lắm” - ông Y. kể. Theo ông, ngôn ngữ chỉ là một trong rất
nhiều điểm khác biệt giữa báo chí Sài Gòn cũ và báo bây giờ. Nhưng nghề báo thì
bao giờ cũng vậy, là niềm vui, là nỗi buồn, là lòng nhiệt tình của tuổi trẻ và
cả những giọt nước mắt.
Sinh ngữ thành tử ngữ
T.T.T., một người làm báo thời Sài Gòn cũ, hiện viết báo
tiếng Việt ở nước ngoài, từng bày tỏ sự lo lắng về nguy cơ biến mất một thứ
tiếng Việt mà người Sài Gòn hồi đó dùng, được thể hiện trên báo chí và văn học.
Hiện nay, nhiều từ ngữ đã bị quên lãng hoặc rất hiếm được dùng như: sổ gia
đình, bằng khoán nhà, gá nghĩa, giáo học v.v. Đổi lại, kho ngôn ngữ của người
miền Nam sau giải phóng được bổ sung thêm rất nhiều "từ vựng": hộ
khẩu, đề xuất, quyết sách, bồi dưỡng, kiểm thảo… Từ khi mở cửa nền kinh tế và
Internet bùng nổ ở Việt Nam, ngôn ngữ hiện đại càng phát triển, từ mới xuất
hiện chóng mặt trong mỗi lĩnh vực chuyên môn cũng như ngoài đời sống.
Những người hoài cổ có thể thấy xót xa cho một thứ tiếng
Việt trong quá khứ, giờ sắp thành cổ ngữ hoặc tử ngữ. Nhưng suy cho cùng, ngôn
ngữ là thế, luôn vận động và thay đổi cùng cuộc sống, cái mới sinh ra thì cái
cũ phải mất đi. Tiếng Việt của báo chí Sài Gòn cũ giờ chỉ còn được dùng ít
nhiều trong làng báo chí hải ngoại, đặc biệt bởi thế hệ cao tuổi. Độc giả trẻ ở
Việt Nam
ngày nay có thể bật cười khi đọc những câu như: “Tờ Nữu Ước Thời Báo loan
tin…".
Thông tín viên và
phóng viên
Ngoài văn phong, ngôn từ, báo chí Sài Gòn cũ còn rất nhiều
điểm khác thời nay. Chẳng hạn về cách tổ chức. Ngoài các phóng viên chính thức,
mỗi tờ nhật báo còn có một lực lượng "thông tín viên"
(correspondent). Những người này cũng là ký giả, nhưng chỉ chuyên săn tin vặt.
Hàng ngày, họ đạp xe (sang hơn thì chạy vélo-solex hay mobylette) đi khắp thành
phố, lượm lặt những tin nho nhỏ dạng "xe cán chó, chó cắn xe"... để
bán cho các báo.
Cánh phóng viên thì dường như thời nào cũng vậy, viết bài
nộp tòa soạn xong là xả hơi, gặp nhau bàn chuyện nghề chuyện đời, rồi tán dóc,
nhậu nhẹt. Ông Y. nhớ lại: "Làm báo giàu thì nhiều tiền, làm báo nghèo thì
ít tiền. Nhiều phóng viên của các tờ báo giàu ăn chơi đế vương lắm, nhảy đầm,
bài bạc, có người còn hút sách nữa. Nhưng chính vì thế nên thường không có nhà
báo giàu mà chỉ có ông chủ bút là giàu thôi".
Thật ra thời đó chiến tranh nguy hiểm, phóng viên salon cũng
nhiều. Vậy nên các tòa soạn mà có được phóng viên trẻ nhiệt tình, chịu khó ra
vùng chiến sự để gửi tin bài về thì chủ báo “cưng” lắm. Bản thân ông Y. cũng
hay tới các vùng chiến sự quanh Sài Gòn, thậm chí đến tận miền Trung, nơi được
xem là chiến tranh ác liệt nhất như "Nam Ngãi Bình Phú" (Quảng Nam -
Quảng Ngãi - Bình Định - Phú Yên), để viết bài phản ánh về cuộc sống khổ cực
của nông dân trong thời loạn lạc. "Hồi ấy tôi trẻ, nên nhiệt tình phơi
phới, ham đi. Chứ chiến tranh bom đạn, làm phóng viên chiến trường nguy hiểm
lắm. Các nhà báo phương Tây mà tôi biết đều được bảo hiểm rất lớn. Phóng viên
bản xứ thì không thế".
Có lẽ đó cũng là một lý do khiến làng báo Sài Gòn cũ không
có nhiều phóng viên chiến trường nổi tiếng tầm cỡ thế giới như đồng nghiệp ở
AP, UPI, hay Time. Nick Út của AP (nổi tiếng với bức ảnh chụp em bé bị bỏng bom
napalm) là một trường hợp hiếm hoi trong lĩnh vực báo ảnh.
Báo Sài Gòn cũ - mỗi
tờ mỗi vẻ
Báo chí Sài Gòn cũ có nhiều loại. Có những tờ công khai
chống chính quyền Sài Gòn tham nhũng, như Tin Sáng (chủ nhiệm là ông Ngô Công
Đức, đã mất năm 2007 tại Thành phố Hồ Chí Minh), Điện Tín (cố nhà báo Chánh
Trinh tức Lý Quý Chung là cây bút bình luận chính trị sắc sảo của tờ này). Họ
châm biếm chính quyền kém cỏi, gọi "Tổng thống Thiệu" là "Tổng
thống Thẹo", "Sáu Thẹo", hay Đại sứ Mỹ tại Sài Gòn thời Johnson
là "Ông già tủ lạnh", chẳng biết sợ. Những năm cuối thập niên 60, đầu
thập niên 70, mục "Tin vịt nghe qua rồi bỏ" trên báo Tin Sáng đã có
những bài viết trào phúng phê phán chế độ Sài Gòn, rất được độc giả ưa thích.
Ngược lại, có tờ báo chống cộng dữ dội. Và cũng có nhiều tờ
trung lập, gọi là thuộc "thành phần thứ ba", "đường lối thứ
ba" - kêu gọi hòa bình, hòa hợp hòa giải chung chung, không ưa gì chế độ
miền Nam nhưng cũng không ra mặt chống đối. Một trong các báo có số bán ra
nhiều nhất là Sống của Chu Tử, một tờ khét tiếng chống cộng. Tất nhiên, báo có
lượng phát hành cao không nhất thiết là báo hay.
Dĩ nhiên là không thiếu cả những "lá cải" xanh
xanh, chuyên đăng tin "xe cán chó", đâm chém, tình tiền, tù tội… được
mệnh danh là báo "4T". Và không thể không kể tới một thứ "đặc
sản" của báo chí hồi đó: Đã báo ngày thì phải có feuilleton (tiếng Pháp,
chỉ truyện dài nhiều kỳ, đăng trên báo, sau có thể in thành sách).
Feuilleton có thể là truyện tình cảm xã hội, ly kỳ, éo le,
đẫm nước mắt, đặc biệt hấp dẫn giới tiểu thương, hoặc là truyện chưởng, kiếm
hiệp kỳ tình của Kim Dung. Nhà văn Việt Nam thời đó cũng có những người
viết feuilleton chuyên nghiệp, như Dương Hà, Nghiêm Lệ Quân, Tùng Long... Ông
L.T., một cây bút viết feuilleton thể loại dã sử, nhớ lại: "Viết
feuilleton thật ra rất khó vì phải hấp dẫn, ăn khách ngay từ đầu, lại phải liên
tục, hàng ngày. Có người viết đồng thời 5 feuilleton cho 5 tờ nhật báo khác
nhau, đâm ra lẫn lộn, cho một nhân vật chết mấy tháng rồi lại dựng anh ta dậy.
Nhà văn Sơn Nam
hồi đó cũng viết feuilleton, nhưng lồng nhiều chuyện về phong tục, tập quán Nam
Bộ vào, người đọc thích lắm".
Nhưng cái tên ăn khách nhất hẳn là một gương mặt ngoại quốc:
Kim Dung. Ông L.T. bảo, hầu hết các nhật báo ở Sài Gòn đều tranh nhau mua, dịch
và đăng tải truyện chưởng Kim Dung. Tờ nào đăng được sớm thì bán chạy lắm. Ví
dụ tờ Chính Luận được nhiều người đọc không phải vì có tin tức chính trị - xã
hội hay, mà vì mỗi ngày họ đều đăng truyện Kim Dung sớm nhất.
Và những nỗi thất
vọng
Ở miền Nam
trước năm 1975, hầu như các tỉnh không có báo riêng (báo địa phương). Toàn bộ
báo chí tập trung ở Sài Gòn. Dân số trong thành phố ngày đó chưa tới một triệu.
Vậy nhưng báo chí thì rất nhiều, và theo ông Y. thì báo "thường do các phe
đảng hoặc các đại gia nắm, với mục đích phục vụ cho quyền lợi của đảng mình
hoặc cho cá nhân thay vì nhân dân".
Vì có nhiều đảng phái chính trị tranh giành ảnh hưởng nên
báo chí cũng bị cuốn vào cuộc. Có trường hợp báo chí vừa ca ngợi rùm beng một
viên tỉnh trưởng người của đảng này hôm trước, thì hôm sau một tờ báo của đảng
khác đã khui ra là ông ta tham ô đến cả tiền cứu trợ cho dân nghèo, nếu bị đưa
ra tòa theo luật pháp của chính quyền Sài Gòn thì phải lãnh án tử hình. Phóng
viên ngớ người cả loạt. Ông Y. thở dài: "Thấy mà ngán. Rút cục, nhà báo vô
tình trở thành công cụ cho các đảng phái và cá nhân mà thôi".
Do kinh tế không phát triển, lệ thuộc hoàn toàn vào Mỹ, báo
chí Sài Gòn hầu như không chú trọng tới mảng kinh tế hay các chính sách vĩ mô
về điều hành kinh tế, chỉ nặng về chính trị, xã hội, văn nghệ, giải trí. Càng
về những ngày cuối của chế độ, báo chí càng rệu rã, chia rẽ, không phản ánh hay
cổ vũ được cho một lý tưởng chung nào của xã hội.
Tuy nhiên, dù sao nền báo chí miền Nam trước 1975 cũng đã
làm được việc ghi lại một giai đoạn trong lịch sử của một nửa đất nước.
Những cây bút sắc sảo năm xưa giờ nhiều người đã mất: Lê Ngộ
Châu, Ngô Công Đức, Lý Quý Chung (Chánh Trinh)… Một số chọn con đường ra nước
ngoài, làm báo bên đó, đôi ba người vẫn tiếp tục "cuộc chiến chống
cộng" mệt mỏi và vô vọng. Cây viết truyện dã sử hồi nào, ông L.T., vẫn cầm
bút, nhưng tuổi già đã làm sức viết của ông yếu đi nhiều.
Về phần mình, ông Y. nghỉ viết báo đã lâu. Phần lớn thời
gian, ông vui chơi với cây cá cảnh, ngoài công việc biên tập kiếm sống.
"Cây cá kiểng làm tôi thư thái hơn".
Nói rồi ông lặng lẽ cầm cây bút đỏ, đánh dấu những chỗ sai
sót trên tập bản bông xếp ngổn ngang trước mặt. Phải làm cho xong trong buổi
sáng nay để còn in, ngày kia báo ra rồi.
