Thursday 24 April 2008

Chuyện cũ rích




(Entry nghiêm túc)

Với tôi, nhân quyền là một khái niệm vừa trừu tượng vừa hoành tráng, nói đến nghe rất sợ. Quyền con người ấy à? Con người thì có những quyền gì?

Vấn đề có thể dễ hình dung hơn nếu ta quy nó về một cái gì thật cụ thể. Nhân quyền có thể là quyền được an toàn, quyền được lao động, quyền được nghỉ ngơi và giải trí, quyền sở hữu…


Quyền sở hữu là gì thì chắc bất kỳ ai trong những người tốt nghiệp từ cấp II trở lên đều có thể định nghĩa vanh vách rằng nó bao gồm quyền của một người chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản thuộc sở hữu của anh ta theo quy định của pháp luật. Nghĩa là chúng ta sở hữu tài sản mà pháp luật quy định là của chúng ta: ôtô, xe gắn máy, laptop, PC. Mất tiền mua mâm thì chúng ta có quyền đâm cho thủng, nói cách khác là thích làm gì thì làm: bán, cho thuê, cho mượn, và quan trọng nhất là có thể đầu tư vào tài sản của mình để thu lợi từ nó, và lợi nhuận đó đương nhiên cũng phải thuộc về chúng ta. Đó là ý nghĩa lớn nhất của quyền sở hữu.

Quyền sở hữu không chỉ giới hạn với các tài sản hữu hình, mà bao gồm luôn cả tài sản vô hình – ý tưởng, sản phẩm nghệ thuật, phát minh khoa học… Chúng ta có thể đầu tư vào tài sản vô hình của mình để thu lợi từ nó, và lợi nhuận đó đương nhiên cũng phải thuộc về chúng ta. Nói một cách thô thiển, chuyện này tương tự như việc một cô cave sau khi “tác nghiệp” phải được đảm bảo rằng cô ta sẽ được trả tiền, chứ bỏ vốn ra để chơi không hay sao?

Quyền sở hữu là một khía cạnh của nhân quyền, hình như là điều đã và đang bị đánh giá hơi nhẹ.


*

* *

Ông là một cây viết, từng là phó TBT vài tờ tạp chí. Có kẻ đề nghị ông viết sách về một lĩnh vực chắc đang là “vùng trắng” với nhiều người, ông cười bảo: “Viết làm gì trong khi có nhiều việc làm ra tiền ra danh hơn, cả về ngắn lẫn dài hạn. Mất thì giờ lắm, mất công sức lắm, nhuận bút chẳng đáng bao nhiêu”. Câu kết luận của buổi nói chuyện hàm ý là người đề nghị “đi mà viết”.

Ông hoàn toàn đúng. Ai sẽ bỏ công sức “nghiên cứu và phát triển” để viết một cuốn sách có giá trị, khi mà lợi nhuận thu được từ đó đã chẳng nhiều lại còn bị chia sẻ với đội quân làm lậu? Ai hơi đâu dằn vặt, trải nghiệm, lăn lộn viết lách để cho ra một tác phẩm văn học “đọc được” trong một khoảng thời gian không thể ngắn, để nhận về một khoản nhuận bút không thể sống nổi? Nếu sách không bán được thì đã đành là “tại thằng tác giả” và “đáng kiếp bọn làm sách”. Nếu sách bán được, tốt thôi, sẽ có đội quân phát hành và làm lậu nhảy vào chia phần, đúng hơn là cướp phần.


Một cuốn sách dạy nghề (tôi nói sách dạy nghề chứ không nói tới các dạng “khảo cứu về văn hóa dân gian Bắc Trung Bộ”, “lịch sử tôn giáo”, “tổng quan về địa chính trị ĐNA” v.v.) theo tôi là loại sách có giá trị sử dụng cao đối với một tỷ lệ lớn dân chúng vốn bị coi là thấp kém về văn hóa đọc. Viết một cuốn hữu ích như thế không hề dễ, có khi chỉ một đoạn ngắn tác giả cũng phải mất bao nhiêu thời gian và công sức tìm tòi tư liệu, suy nghĩ, tính toán cách viết v.v. Đổi lại, tác giả được gì? Nhuận bút của tác giả và của họa sĩ trình bày sách đương nhiên là thấp méo mặt so với số tiền rơi vào túi giới phát hành và càng thấp hơn lợi nhuận của dân làm sách lậu. Tất nhiên, phát hành và làm sách lậu thì cũng cần nhiều chất xám, nhưng có cần phải cao đến thế không so với chất xám của người làm nội dung? Dân chế biến sách lậu mua được nhà, tậu được xe, thì cũng phải cho bọn tác giả và làm sách chính hãng mua được cái cột nhà, cái lốp xe chứ?

Ai bảo vệ tác giả, dịch giả… tóm lại là các content provider trước nạn cướp bóc trắng trợn như thế? Ai đảm bảo cho chúng ta rằng mỗi sự đầu tư của chúng ta vào tài sản của chính mình sẽ mang lại cho ta lợi nhuận xứng đáng?


Trần Thu Trang là một nhà văn trẻ có tuyên ngôn rất rõ ràng về công việc của mình, rằng cô viết văn để bán. Tôi có thể phỏng đoán được thu nhập từ việc viết của cô, nhưng đó chỉ là phỏng đoán mà thôi. Còn điều tôi tin chắc, là: cô ấy không thể giàu như cô ấy lẽ ra phải giàu.

Công ty Nhã Nam in một slogan kêu gọi đằng sau mỗi sản phẩm của họ: “Mua bán sách giả là giết chết sách thật” (kèm theo một tia lửa điện nhì nhằng rõ đáng sợ). Không có sự nghiêm minh của luật pháp, tất cả những lời kêu gọi, tuyên truyền, cổ vũ… chỉ là trò hề.

Chừng nào sở hữu trí tuệ còn bị bỏ quên, âm nhạc, điện ảnh, truyền thông (báo chí - xuất bản)… tất cả các ngành dịch vụ sáng tạo ở Việt Nam còn kém phát triển dài dài.


Nhân quyền chưa cần phải là những quyền mà ta từng nghe nhắc đến nhiều, những quyền được thông tin, quyền được tự do tư tưởng, quyền được bình đẳng v.v. Nó có thể chỉ đơn giản là quyền sở hữu, trong đó có sở hữu trí tuệ.


*

* *

Nói vậy nhưng tôi chẳng bi quan nghĩ ngợi làm gì cho đau đầu. Vì tôi tin tình hình sẽ khác, vấn đề chỉ là thời gian. Bây giờ, mỗi lần đọc trên blog ai đó, thấy viết một câu gì đó rồi có dấu hoa thị (*) giải thích nguồn ở đâu, tôi lại mỉm cười thích chí. Tương tự, khi nhận được thư/ message của bạn hỏi có thể xin entry này entry kia không, tuy hơi mệt vì phải trả lời xin cứ tự nhiên”, vâng, kính anh”... nhưng trong bụng, tôi hài lòng lắm, vì đó đều là biểu hiện của sự tôn trọng bản quyền - ở giới trẻ. Văn hóa Âu - Mỹ, trong đó có một nét rất nhỏ là sự tôn trọng bản quyền, vốn có sức ảnh hưởng đầy hấp dẫn đến chúng ta. Rồi sẽ đến lúc chúng ta bắt chước họ để được “văn minh hóa” mà thôi.


Đơn cử một ví dụ, phải là từ khi văn minh của bọn rợ Tây vào Việt Nam, ta mới biết đến những khái niệm “nhường đường cho người già, trẻ em và phụ nữ”, “lady first”, “after you, lady”, chứ theo truyền thống phương Đông hả, thì người già, phụ nữ, trẻ em cứ việc chờ hết hơi. (Nói đến đây là mình phải xin lỗi ngay các Hoa kiều và fan, à tức là hâm mộ viên, của văn hóa Trung Hoa ở Việt Nam: Mình chỉ phát ba cái ngôn thế thôi chứ không có ý miệt thị văn minh - văn hóa Trung Quốc đâu ).

Sẽ cần luật pháp và sự thực thi luật pháp. Sẽ cần “tuyên truyền, giáo dục để mọi người dân cùng có ý thức về tôn trọng bản quyền. Sẽ cần... sẽ cần... Tóm lại, ta cần một giải pháp đồng bộ - cụm từ Hán Việt này dịch sang tiếng Việt chuẩn là chưa làm gì cả, đừng làm gì vội.

Vấn đề… chỉ là... thời gian…


Tuesday 15 April 2008

Tình Nhạt




Trang the Ridiculous có thói xấu thích sưu tầm các chuyện lố bịch trong dân gian để cười chơi. Một hôm có người hỏi tôi sao cái blog này chẳng bao giờ thấy nói đến chuyện tình. Well, ấy là chưa đề cập thôi, chứ thật ra đấy mới chính là lĩnh vực lắm trò lố bịch nhất, là nơi những kẻ lố bịch phát huy công lực nhất. Trang the Ridiculous từng nhiều lần cao hứng nói trước chi bộ Z là lúc nào có thời gian, có tiền, có sức khỏe, không có ruồi, mà quan trọng nhất là có gia đình, sẽ viết một thiên tiểu thuyết tình yêu cũng đủ tay tư, tay năm, yêu đương cắn xé, đánh ghen loạn cả làng lên v.v. Đại khái cũng như vô số chick-lit khác, nhưng mà toàn chuyện cười thôi, phải làm sao để độc giả cười từ đầu chí cuối mới thích. Tựa đề thì mình nghĩ ra rồi, tạm gọi là Tình Nhạt.

Cũng là nói quá lên đôi chút, chứ để viết được một tiểu thuyết cười như thế, có nhẽ tác giả phải lặn sâu tới nghìn mét trong tình trường, ngoi lên bơi bướm thêm nghìn mét nữa, rồi lại lặn sâu nghìn mét, và đặc biệt là phải tài không biết là ngần nào mới đủ. Với riêng trường hợp của Trang the Ridiculous thì… quả lố bịch khi một đứa ba xịch vẫn mặc quần jeans (nghĩa là chưa lấy chồng) mà đòi viết tiểu thuyết tình cảm. Tuy nhiên, gì thì gì, cũng cứ phải book tên Tình Nhạt ra đây cái đã, nhỡ sau này đứa nào nẫng mất, mình còn có cớ mà kiện đòi bản quyền.

Nói chung, lố bịch thì cũng là người, bọn lố bịch chúng nó cũng yêu đương hỗn nhoạn hết cả nhên, mỗi tội là cái tình yêu của chúng nó… lố bịch. Thế nên các chuyện cười trong vấn đề yêu đương của bọn này nhiều vô số kể. Trong khi chờ đợi tiểu thuyết Tình Nhạt (của một ai đó có trả tiền bản quyền tên tác phẩm cho tôi) ra đời, chúng ta cứ đi sưu tầm những chuyện ấy trước vậy, thỉnh thoảng post một kỳ lên blog cái chơi, nhỉ?

Dưới đây là một chuyện do bạn tôi kể lại. Ta hãy tưởng tượng người kể chuyện là một dẫn chương trình nổi tiếng (nhớ là “tưởng tượng” thôi đấy nhé), host của chương trình “Tạp chí Văn hóa”, phát sóng cuối tuần vào giờ vàng trên một đài phát thanh nào đó. Anh ấy kể như thế này:



Chào mừng tất cả các bạn thính giả Tạp chí Văn hóa của Tùng ĐX kỳ này. Các bạn thân mến, bắt đầu từ hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu văn hóa của giới trẻ Việt Nam trong một chuyên đề thật hoành tráng, Văn hóa Trẻ. Vâng, Văn hóa Trẻ.

(Câu giờ) Các bạn ạ, chuyên đề này thực chất xuất phát từ blog của một người bạn tôi. Hôm nay, tôi tình cờ đọc được trên blog ấy một bài thơ tôn vinh sự sáng tạo. Bài thơ có đoạn: “Ngắm bông hoa nở trong nồi/ Lòng chợt bồi hồi nhớ chuyện ngày xưa/ Ngày xưa, lợn khoác áo mưa…”. Những dòng thơ đầy tình cảm này đã giúp tôi có cảm hứng để nhớ lại và phệt lên chương trình đây một mẩu chuyện nhỏ nhưng rất ý nghĩa. Mời các bạn bỏ chút thời gian thưởng thức. (Host cầm giấy lên, đọc)


Địa điểm: Trong rạp chiếu phim Vincom

Thời gian: Một tối thứ bảy cách đây gần một năm.

Hoàn cảnh: Tôi vớ được một khoản khoảng 500k, không biết làm gì thì thôi rủ mấy đứa bạn vào rạp xem phim.

Bộ phim hôm ấy có tên là "The Ghost Rider", xem rất sợ! Trong phim nhân vật chính có đôi mắt nhìn vào tuyền lửa là lửa, sợ lắm ý! Có thể nói đây là một bộ phim đánh dấu sự nghiệp của ngôi sao Ho-li-ụt Nicolas Cage. Thôi, đại để là xem chưa được một phút thì tôi bị hút vào diễn biến cuộc chuyện trò của một đôi trai gái ngồi cạnh.



Em (xinh và diện): Ăn cái póp con này ngon nhờ!

Anh (cao to, mặt nhạt thếch, áo CK quần Jeans trễ): Ừ, nhưng mà sao em toàn ăn loại mặn thế, sao không ăn ngọt?

Em: Ăn ngọt hay bị chua mồm anh ạ. Ăn mặn thì không sao.

Anh: Ừ, nhưng mà ở đời thì cái gì cũng phải biết ăn chứ! (cái mặt không ngửi được)

Em (chun môi lại): Anh này, nói thế, thế người ta bảo anh ăn phân anh cũng ăn à?

Anh (không nói gì, chỉ cười thôi!)


(Host ngẩng lên, chõ miệng vào mic nói tiếp) Không phải ở bất kỳ đâu và trong bất kỳ lúc nào chúng ta cũng được nghe một đoạn hội thoại có giá trị như vậy, phải không các bạn?

Tuesday 8 April 2008

Luận về chữ “trình” (tiếp tục)




Nhiều người trong chúng ta đã thừa nhận câu nói “âu cũng là cái trình” thật ra thể hiện một sự đau xót, bên cạnh đó, chúng ta cũng công nhận căn bệnh đánh giá đã và đang phát triển rất mạnh trong xã hội hiện đại, và làm khổ chúng ta.


Tuy nhiên, vẫn còn một điều nữa tôi muốn nêu ra để tìm kiếm sự nhất trí từ mọi người, ấy là: Bệnh đánh giá này, không gì khác, thể hiện bản năng làm thuê (của chúng ta).


Xin bà con bình tĩnh, từ từ tôi sẽ giải thích. Nói một cách đơn giản, người mắc bệnh đánh giá là những người có tư duy thiên về việc “làm chuyên môn” thuần túy. Họ có thể là bác sĩ, kỹ sư, giáo viên, marketer, nghệ sĩ, nhà báo v.v. Chỉ trong lĩnh vực chuyên môn mới có thể có sự phân hạng thành các loại “trình”. Ở một mức cao hơn, ta không dùng khái niệm “trình” để đánh giá nhau nữa, mà (có lẽ) là một khái niệm khác: tầm.


Ví dụ, ta sẽ không đánh giá hai ông Trương Gia Bình và Nguyễn Trần Bạt theo kiểu: “Bạt trình cao hơn Bình”, mà ở đây, trong trường hợp so sánh, ta sẽ nói: “Tầm của Bạt khác Bình, tầm Bạt cao hơn Bình”. Mà đấy là chúng ta thích ngồi luận bàn anh hùng trong thiên hạ với nhau, chứ bản thân hai đương sự, tôi không nghĩ ông Bạt và ông Bình có thời gian để đánh giá “trình” hoặc “tầm” của kẻ khác so với mình thế nào.


Phải nghĩ gì về việc rất nhiều người trong số chúng ta mải mê sa vào việc đánh giá “trình” của một ai khác, mà tự làm mình mệt mỏi và mất đi thú vui thưởng thức? Nó thể hiện rằng chúng ta có xu hướng chỉ “tập trung vào chuyên môn” mà quên đi những vấn đề khác. Trong một số trường hợp, nó chứng tỏ rằng chúng ta có tư duy làm mướn, chúng ta dường như thích hợp với vị trí người làm thuê. Sang trọng hơn và độc lập hơn thì là vị trí người hành nghề tự do, ví dụ họa sĩ tự do.


Chứ còn giới mà chúng ta vẫn gọi một cách sùng kính là Lãnh đạo (khi viết, nhớ viết hoa chữ L), ví dụ Lãnh đạo Trung tâm, Lãnh đạo Phòng, Lãnh đạo Đài, Lãnh đạo Tòa soạn, Lãnh đạo Bệnh viện, Lãnh đạo Cơ quan, Lãnh đạo Thành phố/ Tỉnh/ Huyện/ TW… kính thưa các loại lãnh đạo, thì ai người ta quan tâm đến việc đánh giá với phân hạng "trình" của thằng khác. Bà con có nhất trí như thế không ạ? Việc ấy có thể nói là tương đối mất thì giờ.


Mà mất thì giờ không kém là việc bà con ngồi đọc cái entry này, của một đứa trình thì thấp mà tầm thì không có. Thôi, alê, giải tán, ai làm việc nấy đi.